Definicija

(Izvodi iz rada "Indikacije za terapijsko jahanje i evaluacija efekata terapijskog jahanja", Doc. dr Jelene Stanić, objavljenog u Zborniku radova sa Prvog seminara o terapijskom jahanju održanog u Domu za decu i omladinu ometenu u razvoju, u Veterniku 14.03.2007. godine)

Terapijsko jahanje (TJ) je forma fizikalne terapije za pojedince sa različitim fizičkim, emocionalnim, spoznajnim i socijalnim potrebama. Suštinski predstavlja jedinstvenu kombinaciju edukacije sporta i rekreacije.Terapijsko jahanje je najefikasnije kod dece s obzirom na nivo mentalnog, fizičkog i socijalnog razvoja, ali se može sprovoditi u svim dobnim grupama.
Hipoterapija podrazumeva korišćenje konja kao terapijsko sredstvo od strane fizioterapeuta u cilju popravljanja funkcija pojedinca.
Termin "terapija uz pomoć konja" (Equne-Assisted Therapy) je širi pojam i podrazumeva različite oblike terapije kao što su jahanje kao rekreacija i jahanje kao terapija zadovoljstva u cilju popravljanja kvaliteta života.
Hipoterapija i terapijsko jahanje se bitno razlikuju ne toliko u odnosu na ciljne grupe koliko u odnosu na ulogu konja i način obavljanja terapijske sesije.
Paralelno i u komparaciji će se navesti osnovne karakterisike, a i različitosti između terapijskog jahanja i hipoterapije, a u cilju pravilne upootrebe ova dva termina.

Hipoterapija:

Sprovodi se uz pomoć profesionalnog terapeuta koji je ujedno i poznavalac konja i konjovodac

Terapeut stalno pridržava pacijenta

Konjski pokret je izuzetno bitan u postizanju ciljeva terapije

Cilj hipoterapije je profesionalni tretman radi napredka u neurološkim funkcijama, pokretu tela, koordinaciji, kupiranju pažnje i koncentracije

Hipoterapiju treba kontinuirano sprovoditi najmanje jednu godinu da bi se procenio efekat.

Tokom hipoterapije konstantno se vrednuju i modifikuju sesije na osnovu terapijskog odgovora.

Terapijsko jahanje:

Sprovodi se uz obučenog instruktora jahanja u saradnji sa volonterima uključujući i terapeuta koji je u ulozi konsultantna ili savetnika

Povremen kontakt i pridržavanje jahača ili od strane volontera ili od strane instruktora. Instruktor je najčešće u centru manježa

Pokret konja je krucijalan za sticanje jahaćih sposobnosti

Terapijsko jahanje teži da pruži socijalne, edukativne i sportske aktivnosti u časovima rekreativnog jahanja prilagođenim osobama sa invaliditetom.

U terapijskom jahanju osoba se uči jahanju u grupi (socijalni apekt) i instruktor mora da prilagodi rad grupe u celini, a da pri tome radi i na pojedinačnim uspesima.

Pri tome je pravilan stav i kontrola konja najvažniji momenat.

Indikacije za terapijsko jahanje mogu biti osobe sa raznim vidovima:

Telesnih oštećenja ili nedostataka: osobe sa amputiranim delom ili celim ekstremitetom, raznim oblicima artritisa, spondilitisa, cerebralne paralize, stanja nakon cerebrovaskularnog inzulta, povrede glave, multipla skleroza, oštećenja kičmene moždine, poliomijelitis, progresivna mišićna distrofija, skolioza, kifoskolioza kičme.

Oštećenja senzorijuma: sluha i govora i vida.

Psihološka oštećenja i poremećaji ponašanja

Oštećenja intelekta: mentalna retardacija i Down-ov sindrom

Za neka od ovih specifičnih stanja TJ ispoljava sledeće benefite:

Kod autistične dece povećava interes prema sebi i ostalima, stimuliše verbalne vežbe.

Kod obolelih od cerebralne paralize obezbeđuje fizičku stimulaciju, stimulaciju mišićnog tonusa, stabilnosti tela i koordinacije pokreta.

Kod osoba sa oštećenjem mozga popravlja balans, posturu, grubu i finu motoriku, govor i percepciju.

Kod osoba sa oštećenjem sluha i govora popravlja balans, posturu i koordinaciju

Kod osoba sa smetnama u učenju stimuliše pažnju, socijalizaciju, kooperaciju,vežbe govora i posturu.

Kod osoba sa mentalnom retardacijom sa ili bez fizičkih nedostataka stimuliše koordinaciju, balans, posturu, finu i grubu motoriku.

Kod osoba sa multiplom sklerozom se ostvaruje jačanje mišićne snage i popravlja fizičku aktivnost.

Autizam, depresija druga psihička oštećenja kao i poremećaji u ponašanju kao što su hiperaktivnost, nedostatak pažnje, nestrpljivost, bulimija, anoreksija nervoza, paranoidna, opsesivno kompulsivna stanja, bolesti zavisnosti, postraumatski sindrom.
Za sva ova stanja neophodno je poznavanje potencijalnih opasnosti koja mogu nastati na času jahanja, pravilan odabir konja kao i adekvatne opreme.

Kada se govori o terapiji uz pomoć konja onda se moraju naglasiti sledeće važne karakteristike:

Trodimenzionalni pokret karlice pri hodu (napred nazad, levo desno uz istovremenu rotacija) se odlično simulira jahanjem što je osnova svake terapije uz pomoć konja. Uz programirane vežbe tokom časa TJ ostvaruje se :

Popravljanje i jačanje fizičkih funkcija (balans, postura, mišićni tonus, pokretljivost zglobova)

Popravlja se senzorna i spoznajna funkcija

Postiže se emocionalno zadovoljstvo

Postiže se psihološka stabilnost i socijalizacija

Ove funkcije predstavljaju osnovne činioce u sveukupnom kvalitetu života pojedinca.

Potreba za istraživanjima u području terapijskog jahanja i hipoterapije je sugerisana od strane Mc Gibbon-a 1997.godine, Aisenbrey-a 2000. godine i Macanley-a 2002. godine Na konferenciji 2001.godine u Seattle-u, Komitet za istraživanje u okviru Severnoameričke asocijacije za jahanje hendikepiranih osoba NARHA (North American Riding for the Handicapped Associacion) doneo je smernice i sugestije koje treba da podstaknu ovu delatnost. Između ostalog sugerisano je:

Razmena iskustva i "učenje jedni od drugih" u terapiji koja se odvija uz pomoć konja.

Specifični benefiti od ove vrste terapije moraju opravdati društvenu i ekonomski podršku.

Uključivanje više medicinskih specijalnosti (ne samo fizikalna medicina)

Obezbediti naučne dokaze o specifičnim benefitima od terapije uz pomoć konja

U kojoj meri TJ može uticati na balans, spasticitet, funkcionalno popravljanje mišićne snage, koordinaciju, bol i nivo mišićne zategnutosti (tenzije) nivo dnevnih aktivnosti kao i kvalitet života zavisan od bolesti (Health-related Quality of life)?

Da li je dovoljna subjektivna procena pojedinca jahača tj. utisak kako njega samog tako i osoba u okruženju o uspešnost TJ?

U medicini se izbegava otsustvo dokaza i promoviše "evidence based"s obzirom da je krajnje ekzaktna naučna disciplina.

Ako subjektivna procena nije dovoljna onda se postavlja pitanje:kako proceniti efekat TJ ?

Odgovor je jednostavan treba „izmeriti dimeziju“ tj mišićnu snagu, spasticitet, balans, bol itd tokom trajanja TJ.

Merenja mogu biti objektivna ili uz pomoć vizuelno analognih skala i kategorisanih odgovora. Optimalni broj merenja je od 10-15, a merenja se mogu poklapiti sa završetkom časa TJ.

U tu svrhu se mogu dizajnirati studije sa grupom jahača koji imaju približno iste ili slične invalidnosti. Pojedinačno dizajnirane eksperimentalne studije (Single-subject experimental design - SSED) uz upotrebu „instrumenata“ za merenje kao što su za balans Bergo-va skala, za hod figura osmice, za spasticitet Ashworth-ova skala, za funkcionalnu mišićnu snagu, koordinaciju i bol vizuelno analogne skale, za nivo mišićne zategnutosti (tenzije) kategorisani odgovori. Nivo dnevne aktivnosti može se vrednovati funkcionalnom skalom za nivo dnevne aktivnost, emocionalno zadovoljstvo kategorisanim odgovorima kao i kvalitet života zavistan od bolesti (Healt Related Quality of Life HRQoL).

Trostruki efekat terapijskog jahanja koji se ogleda kroz fizički, psihološki i socijalni aspekt na ovaj način se može objektivizirati i vrednovati pre, tokom i posle terapije, a objektivni dokazi benefita u pojedinim fizičkim, emocionalnim, funkcionalnim dimenzijama služiti kao putokaz za postavljanje indikacija za TJ.

(Izvodi iz rada "Indikacije za terapijsko jahanje i evaluacija efekata terapijskog jahanja", Doc. dr Jelene Stanić, objavljenog u Zborniku radova sa Prvog seminara o terapijskom jahanju održanog u Domu za decu i omladinu ometenu u razvoju, u Veterniku 14.03.2007. godine)